Nếu bạn đã đọc cuốn sách “Justice: What’s the right things to do” của Michael Sandel, bạn sẽ hiểu rằng đạo đức và luân lý không phải lúc nào cũng chuẩn mực. Những người bị “bẫy” rằng họ đúng và đang nghĩ rằng họ là những người tốt, đơn giản chỉ vì họ muốn làm tốt. Chúng tôi tin rằng xe ô tô tự lái nên được lập trình để giảm thiểu thiệt hại cho con người bởi vì nó có vẻ là những điều đúng đắn để làm. Nhưng nó là???
Tưởng tượng bạn trong 50 năm nữa. Bạn đến một sự kiện bán xe hơi để mua chiếc xe tự lái đầu tiên của mình. Loại xe này là một cuộc cách mạng đối với an toàn giao thông đường bộ, nó có tốc độ phản ứng và khả năng ra quyết định nhanh chóng tốt hơn nhiều so với con người.
Tuy nhiên, nhân viên bán hàng giải thích cho bạn rằng trong trường hợp tai nạn bất khả kháng
nó sẽ quyết định hy sinh bạn – người đang ngồi trên xe nếu điều đó có thể cứu được nhiều sinh mạng hơn và giảm thiểu tối đa thương vong có thể xảy ra. Kiểu như, một ngày đẹp trời, bạn đang lái xe vi vu, bỗng bạn mất kiểm soát khiến chiếc xe lao thẳng vào một nhóm người đang băng qua đường. Do không thể phanh kịp, nên thay vì tông chết những người đó, nó lựa chọn đâm vào tường, và bạn sẽ chết.
Bạn sẽ: “Á đù, không nên mua rồi”, và rời khỏi sự kiện mà không mua chiếc xe nào. Bạn thấy đấy, đây là tình thế đạo đức tiến thoái lưỡng nan của xe hơi tự lái. Sai lầm về hành vi mà con người dễ mắc phải nhất. Các nhà nghiên cứu đã tiến hành khảo sát trên diện rộng với những tình huống đạo đức khác nhau liên quan đến xe tự lái, kết quả thu được rất thú vị, mặc dù có thể dự đoán được.
Nhìn chung, mọi người đều đồng tình với ý tưởng các phương tiện tự lái phải được lập trình để giảm thiểu tối đa thương vong cho con người. Thế nhưng, họ lại mong muốn người khác sử dụng phương tiện tự lái, thay vì bản thân mình sử dụng chúng. Mọi người ủng hộ những chiếc xe biết hy sinh chủ để cứu mạng những người khác, miễn là họ không phải lái nó. Và kết quả là, việc sử dụng trí tuệ nhân tạo để giảm thiểu thương vong trên đường bộ lại có thể dẫn đến hậu quả ngược lại.
Ngươi ta sẽ dè dặt với xe tự lái hơn, và thế là con số thương vong lại tăng. Trên thực tế, thật dễ hiểu nếu đề xuất trí tuệ nhân tạo của xe hơi được lập trình chỉ bảo vệ mạng sống của chủ bằng mọi giá.
Thế là sẽ nhiều người sẽ được an toàn bởi mọi người sẽ đổ xô đi mua xe tự lái. Một ý tưởng khác thường, nhưng mà đúng đấy chứ.
Và đây là một tình huống tương tự. Chúng ta điều biết những người hoạt động vì quyền của động vật và cuộc đấu tranh chống lại thí nghiệm trên động vật của họ phải không?
Lý luận của họ thoạt nghe có vẻ hợp lý: Động vật không thể biểu lộ sự đồng ý. Con người thì có.
Vậy nên thay vì sử dụng động vật, nếu những người trưởng thành đủ thông tin và đồng ý tham gia thí nghiệm, đây sẽ là giải pháp mà đôi bên cùng có lợi.
Đã có những tình nguyện viên tham gia thử nghiệm lâm sàng với thuốc rồi, tại sao không sử dụng con người cho mọi lĩnh vực luôn đi?” Nào, bây giờ chúng ta sẽ nhìn vào các giai đoạn thực tế của quá trình nghiên cứu chế tạo một loại thuốc mới:
Mọi người có thấy giai đoạn thử nghiệm tiền lâm sàng kia không?
Đây là giai đoạn thuốc được thử nghiệm trên động vật sống hoặc thử nghiệm trong ống nghiệm để đánh giá tính an toàn, mức độ độc hại và hiệu quả của nó. Như bạn có thể thấy, có đến 60-70% thuốc được điều chế bị loại vì kết quả thử nghiệm cho thấy không an toàn. Thử nghiệm lâm sàng trên người chỉ được thực hiện sau đó. Chính những người đấu tranh chống lại thử nghiệm trên động vật, bản thân họ cũng không muốn làm thân chuột bạch đâu.
Giống như trường hợp xe tự lái vậy. Tất nhiên là những thí nghiệm vô đạo đức và tàn ác một cách không cần thiết đối với động vật cần phải bị trừng trị. Đó là điều ai cũng biết rồi, tôi cũng không biết vì sao tôi lại cảm thầy cần phải chêm vào đây nữa.
Nhưng tôi có thể chắc chắn rằng, nếu thử nghiệm trên động vật bị cấm hoàn toàn,
thì không bao giờ có đủ tình nguyện viên để đạt được bất kỳ kết quả nào cần thiết cho một nghiên cứu xác đáng. Kết quả là, càng nhiều các loại thuốc kém an toàn được bán ra thị trường, càng lợi bất cập hại.
Và chúng ra đang nói đến hậu quả có thể xảy đến cho hàng triệu người trên khắp thế giới đấy. Vậy bài học của câu chuyện này là gì?
Đạo đức và luân lý không hề đơn giản. Cái bẫy lớn nhất mà mọi người mắc phải, là nghĩ rằng họ là người tốt, đơn giản vì họ muốn làm điều tốt. Xin lỗi nếu làm bạn vỡ mộng, nhưng việc có thành ý tốt không có nghĩa là bạn đang thực sự làm điều tốt. Đặc biệt khi những thành ý tốt sinh ra từ cảm tính. Bạn không thấy được toàn cảnh vấn đề mà chỉ chăm chăm vào một điểm mà thôi như thể nhìn lên từ đáy giếng vậy.
Đáng buồn là không phải ai cũng hiểu điều đó. Để một xã hội phát triển, những người này không được phép có vị trí quan trọng, nơi họ có thể đưa ra quyết định cho người dân.
